Nad Bugiem i Narwią

«Над Бугом і Нарвою» jest nowym ukraińskim czasopismem podlaskim. Pismo nasze redaguje grupa młodej prawosławnej inteligencji z Północnego Podlasia, która pragnie kultywować zwyczaje, język, wiarę – tradycje przodków i rozwijać naszą narodową kulturę. Jesteśmy podlaskimi Ukraińcami, tzn. ludźmi świadomymi swego ruskiego, czyli ukraińskiego pochodzenia; świadomymi faktu, iż kultura i historia Podlasia są także częścią ukraińskiej historii i kultury.

Od zarania dziejów nasze ziemie – nad Bugiem i Narwią – etnicznie, językowo, kulturowo, religijnie i politycznie związane były z terenami, które z czasem zaczęto nazywać Ukrainą. Jednak wielowiekowe ograniczenie kontaktów z wiodącymi ośrodkami naszej kultury, a w szczególności wydarzenia ostatniego stulecia, gdy kilkakrotnie podejmowano świadomą politykę mającą prowadzić do wynarodowienia nas i zmiany kulturowego i etnicznego oblicza naszego regionu, doprowadziły do osłabnięcia poczucia jedności z naszymi braćmi – rodakami z południowego wschodu. Nie nastąpił także naturalny i pełny rozwój świadomości narodowej na Podlasiu. Jednak historia pokazuje, że dążenia do narzucenia obcej kultury, do wynarodowienia jakiegokolwiek narodu, nawet, gdy kończą się częściowym sukcesem, nie przynoszą ludzkości nic dobrego. Albowiem o każdym narodzie można powiedzieć słowami współczesnego poety ukraińskiego Wasyla Symonenki: „виродки підтвердження суворе, що живеш і житимеш повік!”. Dostrzegana jest dzisiaj w świecie tendencja do odradzania nawet niemal wymarłych już kultur, do poszukiwania własnych korzeni, własnej tożsamości. Na Podlasiu wyartykułowaniem tej tendencji jest ruch ukraiński, którego „głosem” ma być właśnie nasze czasopismo.

Najważniejszym zadaniem «Над Бугом і Нарвою» uważamy popularyzację i przybliżenie prawosławnym mieszkańcom Podlasia, a w szczególności poszukującej obecnie intensywnie swych korzeni i tożsamości narodowej młodzieży, naszej narodowej i regionalnej tradycji i kultury. Samoświadomość jest niezbędna każdemu człowiekowi pragnącemu odnaleźć siebie we współczesnym świecie.

Chcemy sprzyjać budzeniu się wśród prawosławnej ludności Podlasia – w oparciu o miejscową historię i kulturę (język, folklor, kultura materialna, duchowość) – świadomości przynależności do narodu ukraińskiego. Poszczególne materiały zamieszczane będą na łamach «Над Бугом і Нарвою» w naszym języku ojczystym – po ukraińsku: zarówno w jego formie literackiej, jak również miejscowymi podlaskimi gwarami ukraińskimi, którymi posługiwali się nasi przodkowie; a także w języku polskim, ponieważ część podlaskiej młodzieży nie zna już języka przodków, a większość mieszkańców Podlasia nie umie czytać po ukraińsku.

Chcielibyśmy za pośrednictwem «Над Бугом і Нарвою» docierać nie tylko do prawosławnych mieszkańców Podlasia, ale również do Polaków, do innych mniejszości narodowych mieszkających w Polsce; a także do Ukrainy i Ukraińców na całym świecie.

Cóż więc proponujemy: wiele miejsca na łamach «Над Бугом і Нарвою» chcemy poświęcić historii ziem Podlasia, gdzie od wieków zamieszkuje prawosławna ludność ruska (ukraińska), stykając się i mieszając – od zachodu z ludnością polską, a od północy z białoruską. Będziemy starali się przedstawić wzajemne związki, oddziaływanie i zasięg języków, religii i kultur tych narodów, co z kolei, mamy nadzieję, pomoże lepiej zrozumieć przeszłość, a więc pozwoli uniknąć wielu nieporozumień obecnie i w przyszłości. Za istotne uważamy również przedstawienie sylwetek wybitnych ludzi, którzy tworzyli historię tych ziem nad Bugiem i Narwią, a także badaczy, którzy próbowali ten kraj, jego historię i lud opisać.

Bardzo ważną rolę pełni w życiu naszej społeczności Prawosławie, stąd stale obecna będzie na łamach «Над Бугом і Нарвою» ta problematyka. Właśnie wiara naszych przodków – Prawosławie – pozwoliła wytrwać przy naszej kulturze. Chcemy przedstawiać dzieje Cerkwi Prawosławnej na naszych ziemiach, przybliżać prawdy wiary głoszone przez Cerkiew, ukazywać tradycje cerkiewne, także te charakterystyczne dla naszego regionu.

Szczególnym skarbem każdego narodu jest jego język. Zazwyczaj pierwszym krokiem ku wynarodowieniu jest właśnie pozbawienie ojczystej mowy. Z drugiej zaś strony właśnie język jest niezwykle istotnym czynnikiem odrodzenia każdej kultury. Uważamy za swój obowiązek działanie na rzecz zachowania i popularyzacji naszego języka na Podlasiu, dążenie do nadania mu odpowiedniej rangi i prestiżu. Chcemy ukazywać piękno naszej mowy, przybliżyć jej pochodzenie i tajemnice.

Szeroko pragniemy również zaprezentować kulturę naszego regionu. Na Podlasiu, szczególnie Północnym, gdyż z Podlasia Południowego ludność ukraińska została niemal w całości wysiedlona w 1947 roku w ramach akcji „Wisła”, zachowało się jeszcze wiele dawnych tradycji, zwyczajów, obrzędów. Należy je kultywować, a przynajmniej zapisać, dopóki jeszcze są ludzie, którzy je pamiętają. Jest u nas także wiele zabytków kultury materialnej, których wartości i znaczenia często nie uświadamiamy sobie. Nieco miejsca poświęcimy także ich przedstawieniu, a te, które nie dotrwały do naszych czasów, przybliżymy na podstawie źródeł historycznych.

Za bardzo ważne uważamy ukazanie kultury Podlasia w kontekście kultury ogólnoukraińskiej. Często nie zdajemy sobie sprawy, iż często tak drogie nam pieśni, zwyczaje, tradycje naszych przodków są charakterystyczne nie tylko dla Podlasia, lecz dla całej Ukrainy. Stosunkowo mało znana jest również nowożytna i współczesna kultura ukraińska. Niezbędnym jest przybliżenie prawosławnym mieszkańcom Podlasia także tego aspektu ojczystej kultury.

Czasopismo nasze chce również służyć zbliżeniu ukraińsko-białoruskiemu i ukraińsko-polskiemu. Są to często drażliwe i skomplikowane zagadnienia. Jednak musimy spróbować wspólnie je rozwiązywać! Aby uniknąć zbytniego subiektywizmu, szczególnie tutaj prosimy o opinie i polemiki.

Postaramy się informować czytelników o ukazujących się artykułach, książkach czy innych opracowaniach dotyczących istotnych problemów tych ziem. Bardziej wartościowe z nich będziemy recenzować, natomiast z kontrowersyjnymi postaramy się polemizować.

Niezwykle ważnym będzie również przedstawienie aktualnych istotnych problemów, wydarzeń, procesów zachodzących w naszym regionie. W szczególności obecna będzie na naszych łamach problematyka religijna i narodowościowa. Uważamy, że należy przerwać „zmowę milczenia” dotyczącą pewnych tematów, gdyż tylko otwarta i szczera dyskusja może pozwolić je rozwiązać. Będziemy też informowali o wszelkich ważnych wydarzeniach dotyczących mniejszości narodowych, o życiu innych społeczności ukraińskich w Polsce. Znajdą się tu również wiadomości z Polesia, z mieszkańcami którego łączy nas wspólna kultura, historia i podobny los – o ich życiu i dokonującym się tam, podobnie jak na Północnym Podlasiu, odrodzeniu narodowym. Nie może również zabraknąć miejsca dla problematyki współczesnej Ukrainy, duchowego i politycznego odrodzenia naszego narodu.

Mamy nadzieję, iż uda się nam, przynajmniej w pewnym stopniu, zrealizować to, co uważamy za nasze zadanie: obudzić zainteresowanie własnym dziedzictwem, historią; sprzyjać zachowaniu i rozwijaniu naszej kultury; pomóc w odszukaniu własnych korzeni i zrozumieniu, iż jesteśmy częścią narodu ukraińskiego, z którym łączy nas pochodzenie, kultura, język, wiara…

«Над Бугом і Нарвою» jest już kolejnym czasopismem ukraińskim ukazującym się na Północnym Podlasiu. Jego „inność” polega na tym, iż jest to pierwsze pismo wydawane oficjalnie, z zapewnionymi funduszami i z nadzieją na stałe zaistnienie na rynku wydawniczym. W pewnym sensie nasze pismo jest spadkobiercą „Kręgu”, wobec tego oczekujemy na współpracę jego autorów oraz uwagę licznych czytelników, których pozyskał „Krąg”.

Liczymy na zainteresowania i wsparcie Czytelników. Apelujemy o współpracę, odzew, szczególnie cenne będą dla nas uwagi krytyczne, wskazówki – jakim powinno być nasze – nasze wspólne podlaskie pismo.

Redakcja

«Над Бугом і Нарвою», 1991, №1, стор. 1-2.