Rusko-ukraińskie inicjatywy podczas wyborów samorządowych w 1990 roku

Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy miasta Bielsk Podlaski — Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy gminy Bielsk Podlaski — Rusko-Ukraiński Komitet Obywatelski gminy Orla — Komitet Obywatelski Rusinów gminy Milejczyce — Komitet Wyborczy Mniejszości Narodowych gminy Boćki — Komitet Wyborczy Mniejszości Narodowych gminy Czeremcha — Koalicyjny Komitet Wyborczy w Białymstoku

Jeszcze nie przebrzmiały echa czerwcowych wyborów parlamentarnych, a już powoli zbliżały się kolejne, zapowiedziane na maj 1990 r. wybory do samorządu terytorialnego. Te zbliżające się kolejne wybory były także obiektem dyskusji podczas odbywającego się 23 września 1989 r. w Bielsku Podlaskim powyborczego spotkania Podlaskiego Komitetu Wyborczego z udziałem posła Eugeniusza Czykwina258. Dlatego też rozwiązany po wyborach parlamentarnych 1989 r. Podlaski Komitet Wyborczy został z inicjatywy członków Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego na Podlasiu reaktywowany 28 stycznia 1990 r.

Równocześnie poszerzono skład tegoż komitetu o dodatkowe osoby. Wśród nich znaleźli się m.in. Piotr Kiryziuk, Piotr Kondratiuk, Grzegorz Kuprianowicz i Aleksy Roszczenko259. Łącznie w skład zreorganizowanego Podlaskiego Komitetu Wyborczego weszło 14 osób z następujących miejscowości: Bielsk Podlaski, Hajnówka, Boćki, Czeremcha, Orla i Siemiatycze260.

W swoim pierwszym komunikacie PKW wyjaśnił, że jego zadaniem jest „… przygotowanie i koordynacja działań w ramach kampanii przed wyborami do samorządu terytorialnego. Zasięgiem działania komitetu będą obszary zamieszkałe przez ludność charakteryzującą się różnym stopniem krystalizacji świadomości narodowej, wyznaniowo prawosławnej…”261.

Aby uniknąć błędów kampanii wyborczej z 1989 r., PKW próbował także utworzyć ogólny obywatelski Komitet Mniejszości Narodowych, który grupowałby działaczy ukraińskich i białoruskich z Północnego Podlasia. Jednakże powołanie przez władze BTSK 23 lutego 1990 r. osobnego Białoruskiego Komitetu Wyborczego i tworzenie własnych komitetów wyborczych w poszczególnych gminach Podlasia uniemożliwiało wystąpienie obu organizacjom w ramach wspólnego komitetu262. Niemniej w niektórych gminach Północnego Podlasia takowe wspólne komitety wyborcze powstawały, głównie z oddolnej inicjatywy zainteresowanych społeczności danej gminy263. Podlaski Komitet Wyborczy wraz z Białoruskim Komitetem Wyborczym i Bractwem Prawosławnych wydał także wspólną odezwę do prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny. W odezwie tej pisano o wyjątkowej możliwości wybrania po raz pierwszy władz lokalnych, które mogą zagwarantować zachowanie własnej religii i kultury oraz mogą zadbać o interes gospodarczy własnych gmin264.

Członkowie Podlaskiego Komitetu Wyborczego przystąpili także do organizowania komitetów wyborczych w poszczególnych gminach Podlasia, zamieszkałych przez ludność ukraińską. Jako pierwszy 16 lutego 1990 r. powstał Komitet Obywatelski Mniejszości Narodowych miasta Bielsk Podlaski, skupiający działaczy UTSK i BTSK z tego miasta. Na jego czele stanęli członkowie Zarządu Głównego UTSK – Jan Kiryziuk i ZG BTSK – Bazyli Leszczyński265. W następnej kolejności 18 lutego 1990 r. utworzono Tymczasowy Komitet Obywatelski Rusinów gminy Milejczyce z przewodniczącym Jerzym Wysockim266. 20 lutego 1990 r. powołano natomiast Tymczasowy Rusko-Ukraiński Komitet Obywatelski gminy Orla z członkiem PKW Aleksandrem Ordą jako przewodniczącym. Z kolei 8 marca 1990 r. utworzono Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy miasta Bielsk Podlaski, a równocześnie utworzony poprzednio Komitet Obywatelski Mniejszości Narodowych miasta Bielsk Podlaski został rozwiązany. 11 marca 1990 r. powołano także Tymczasowy Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy gminy Bielsk Podlaski z przewodniczącym Janem Michalczukiem. W tym samym dniu powołano również Tymczasowy Komitet Wyborczy Rusinów gminy Boćki z przewodniczącym Mikołajem Haponiukiem. Po wielu staraniach 14 marca 1990 r. został utworzony również Komitet Obywatelski Mniejszości Narodowych w Gminie Czeremcha. Komitet, skupiający miejscowych działaczy zarówno białoruskich, jak i ukraińskich, na terenie gminy miał wystąpić ze wspólną listą wyborczą267. Natomiast l kwietnia 1990 r. na zebraniu Komitetu Wyborczego Rusinów w gminie Boćki zmieniono jego nazwę na Komitet Wyborczy Mniejszości Narodowych, a nowym jego przewodniczącym został Jan Szymczucha. Ostatni komitet wyborczy na etnicznie ukraińskim Podlasiu powstał 8 kwietnia 1990 r. Założony został wówczas Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy gminy Dubicze Cerkiewne z członkiem Podlaskiego Komitetu Wyborczego Piotrem Kiryziukiem jako przewodniczącym268. W kwietniu 1990 r. powołano także wspólny Białorusko-Ukraiński Koalicyjny Komitet Wyborczy w Białymstoku. Jednak tylko jeden mandat na tej liście, zastrzeżony dla strony ukraińskiej, nie dawał mu większego znaczenia.

Równolegle wraz z organizowaniem komitetów wyborczych w poszczególnych gminach i miastach zamieszkałych przez ludność ukraińską Podlaski Komitet Wyborczy przystąpił do zbiórki funduszy, przeznaczonych na kampanię wyborczą swoich komitetów. Wpłaty na fundusz Podlaskiego Komitetu Wyborczego, zbierane w przeważającej ilości wśród mieszkańców Podlasia, przyniosły łącznie około 3,5 mln zł. Pełna lista ofiarodawców została grzecznościowo umieszczona w dwóch numerach czasopisma „Krąg” z 1990 r.269.

W czasie trwania kampanii wyborczej swoich komitetów działacze ukraińscy z Podlasia doskonale wykorzystali tę szansę również dla zaprezentowania problematyki kultury ukraińskiej szerszemu gronu miejscowego społeczeństwa. Podczas jej trwania działacze ukraińscy zorganizowali łącznie 19 koncertów zespołów ukraińskich na Podlasiu. Występowały wówczas m.in. Zespół Pieśni i Tańca „Osławiany” z Mokrego w Bieszczadach, zespół folklorystyczny „Wołynianka” z Miejskiego Domu Kultury w Łucku, bandurzystka Marija Wysłocka i zespół „Berehynia” ze szkoły muzycznej w Łucku oraz wołyński bard Jurij Prokopczuk. W czasie koncertu tych artystów zebranej publiczności rozdawano ukraińską literaturę, czasopisma i płyty. Natomiast w przerwach między koncertami była prowadzona aktywna kampania wyborcza ukraińskich kandydatów, którzy przedstawiali swoje programy wyborcze, wyjaśniali zasady głosowania i przekonywali zebranych do swojej kandydatury270.

Niestety w czasie trwania tej kampanii wyborczej znowuż nie ominięto ataków strony białoruskiej, która usilnie odmawiała stronie ukraińskiej prawa do udziału w tych wyborach271.

Ostatecznie wybory do samorządu terytorialnego odbyły się 27 maja 1990 r. Były to także pierwsze po wojnie w Polsce demokratyczne wybory do samorządu lokalnego. Podlaski Komitet Wyborczy grupujący działaczy ukraińskich z Północnego Podlasia wystawił w tych wyborach łącznie 68 kandydatów w 63 okręgach wyborczych272. Po zakończeniu głosowania, podliczeniu liczby głosów i ogłoszeniu wyników wyborów okazało się, że PKW wprowadził łącznie 31 osób jako radnych do gmin. Przy tym poszczególne komitety wyborcze założone z inicjatywy PKW zdobyły następujące liczby mandatów:

• Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy miasta Bielsk Podlaski – na 9 kandydatów uzyskano l mandat;

• Rusko-Ukraiński Komitet Wyborczy gminy Bielsk Podlaski – na 11 kandydatów uzyskano 7 mandatów;

• Rusko-Ukraiński Komitet Obywatelski gminy Orla – na 16 kandydatów uzyskano 5 mandatów;

• Komitet Obywatelski Rusinów gminy Milejczyce – na 2 kandydatów uzyskano 2 mandaty;

• Komitet Wyborczy Mniejszości Narodowych gminy Boćki – na 10 kandydatów w 6 okręgach uzyskano 5 mandatów;

• Komitet Wyborczy Mniejszości Narodowych gminy Czeremcha – na 18 kandydatów w 17 okręgach uzyskano 14 mandatów;

• Koalicyjny Komitet Wyborczy w Białymstoku – na liście tego komitetu był Sławomir Jurczuk, w okręgu nr 2 zdobył on 270 głosów, jednak nie został radnym273.

Efektem wyborów do samorządu terytorialnego w 1990 r. było więc po raz pierwszy wprowadzenie działaczy ukraińskich do władz lokalnych w poszczególnych gminach Północnego Podlasia. Natomiast dość znaczny sukces PKW w Gminie Bielsk Podlaski pozwolił na to, by wójtem tej gminy został wybrany 17 czerwca 1990 r. Jerzy Ignatiuk, znany miejscowy działacz ukraiński. Dodać do tego należy jeszcze fakt, że Jerzy Ignatiuk został jedynym w Polsce ukraińskim wójtem274. Z jego też w dużej mierze inicjatywy w październiku 1990 r. doszło do podpisania „Deklaracji o współpracy między Radą Miejską Bielska Podlaskiego a Radą Miejską Łucka na Wołyniu”. Podpisana w październiku „Deklaracja…” umożliwiła w przyszłości silniejszą współpracę kulturalną między obu miastami, co miało swój pośredni wpływ na większy rozwój ruchu ukraińskiego na Północnym Podlasiu275.

Wybory samorządowe 1990 r. były więc kolejnym sprawdzianem młodego ukraińskiego ruchu na Podlasiu. Ruch ten dzięki wprowadzeniu kilkudziesięciu swoich radnych do władz lokalnych udowodnił, że ma autentyczne i niekwestionowane poparcie społeczne wśród ukraińskojęzycznej ludności Podlasia. Wybory z 1989 i 1990 roku były także osobistym sprawdzianem, zarówno całego ruchu ukraińskiego na Północnym Podlasiu, jak i poszczególnych jego działaczy.

Fakt, że po 10 latach ciągłego „odradzania” się ukraińskiej świadomości narodowej na Północnym Podlasiu zaowocowało to udanymi skądinąd wyborami 1990 r., jest najlepszym dowodem tego, że ruch ten ma sens istnienia. Ruch ukraiński bowiem poprzez udział w tych wyborach aktywizował się i wyszedł ze swoistego cienia na powierzchnię życia społeczno-politycznego w północno-wschodniej Polsce.

Stanisław PRYMAKA

Publikacja jest fragmentem pracy magisterskiej „Geneza, powstanie i działalność Związku Ukraińców Podlasia” napisanej w Instytucie Historii Filii w Białymstoku Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. dr. hab. Władysława Andrzeja Serczyka (Białystok 1997)

Przypisy

258. Spotkanie powyborcze – „Krąg”, 1989, nr 3-4, s. 4.

259. Komunikat nr l PKW – „Krąg”, 1990, nr 6-8, s. l, 4.

260. Ukraińcy przygotowują się do wyborów – „Kurier Poranny”, 1990, nr 30, s. 1.

261. Podlaski Komitet Wyborczy – „Kurier Podlaski”, 1990, nr 27, s. 3.

262. J. T., Białoruski Komitet Wyborczy – „Krąg”, 1990, nr 6-8, s. 5.

263. PKW, Komitet Mniejszości Miasta Bielsk – „Krąg”, 1990 r., nr 6-8, s. 4.

264. PKW, Odezwa – „Krąg”, 1990 r., nr 6-8, s. 5.

265. Komitet jednoczący środowiska mniejszościowe – „Gazeta Współczesna”, 1990, nr 37, s. 3.

266. KOR w Milejczycach – „Kurier Podlaski”, 1990, nr 36, s. 3.

267. Red, Wybory na Podlasiu ‘90 – „Krąg”, 1990, nr 6-8, s. 4-5.

268. Nowe Komitety Wyborcze – „Krąg”, 1990, nr 9-10, s. 2.

269. PKW, Wpłaty na fundusz podlaskiego Komitetu Wyborczego – „Krąg”, 1990, nr 6-8, s. 7; „Krąg”, 1990, nr 9-10, s. 5.

270. J. Walewski, „Chachły – Tutejsi – Rusini – Ukraińcy” – „Wspólnota”. Pismo Samorządu Terytorialnego, 1990, nr 5, s. 1, 4-5.

271. E. Ryżyk, Jeszcze o wyborach – „Krąg”, 1990, nr 11-12, s. 5.

272. PKW, Wybory na Podlasiu ‘90 – „Krąg”, 1990, nr 9-10, s. 4-5.

273. Podlaski Komitet Wyborczy Związku Ukraińców w Polsce, Komunikat nr 2 Podlaskiego Komitetu Wyborczego – „Krąg”, 1990, nr 11-12, s. 4.

274. J. Roch, Podlaski Tygiel, – „Po prostu”, 1991, nr 12, s. 6.

275. H. K., Wołyń – Podlasie – „Krąg”, 1990, nr 11-12, s. 3.

«Над Бугом і Нарвою», 2020, № 3, stor 13-15.